Z nieskrywaną satysfakcją informujemy, iż w Pałacu Prezydenckim w Warszawie odbyła się uroczystość, podczas której nastąpiło wpisanie przez Prezydenta RP Ciechocińskiej Fabryki Soli na listę Pomników Historii.
Lista Pomników Historii obejmuje obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz wyjątkowym znaczeniu dla historii i kultury Polski. Jutro do tego elitarnego grona dołączy Ciechocińska Fabryka, w której niezmiennie od 185 lat produkuje się unikatową sól spożywczą.
Rangę wpisania ciechocińskiego zabytku na listę pomników historii podkreśla fakt, że będzie on ustanowiony przez samego Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej Andrzeja Dudę specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Ciechocinek, zaraz po Biskupinie, Chełmnie oraz Toruniu, będzie kolejnym miastem województwa Kujawsko-Pomorskiego, które znajdzie się na Liście Pomników Historii. Jest to dla nas niebywały powód do dumy.
Rys historyczny powstania Ciechocińskiej Fabryki Soli
Od 185 lat na terenie Ciechocinka funkcjonuje wyjątkowy w skali kraju, a nawet świata – zabytek techniki. Jest nim XIX – wieczna Warzelnia Soli, która stanowi ostatnie ogniwo w ciągu technologicznym produkcji ciechocińskiej soli spożywczej.
Po dziś dzień w ciechocińskiej warzelni technologia produkcji niezmiennie jest taka sama! A wszystko zaczęło się po pierwszym rozbiorze Polski w 1772 roku gdy straciliśmy złoża soli w Wieliczce i Bochni (znalazły się one w zaborze austriackim). Król Stanisław August Poniatowski poparł wówczas uchwałę Sejmu Wielkiego w 1791 roku, zobowiązującą Komisję Skarbu Koronnego do sfinansowania budowy fabryki soli w Ciechocinku.
Działania organizacyjne zmierzające do budowy fabryki, w porozumieniu z władzami Królestwa Polskiego podjął ziemianin Konstanty Leon Wolicki. Samą budowę rozpoczął w 1824 roku, a nadzorował ją główny konstruktor Saksończyk Jakub Graff. Dokonano odwiertu który zasilił fabrykę w solankę. Wtedy też wzniesiono dwie tężnie (trzecia powstała w 1859 roku), które są nieodłącznym elementem w procesie produkcyjnym ciechocińskiej soli. Ciechocińskie gradiernie są największymi tężniami na świecie. Równocześnie rozpoczęto budowę oddalonej o 1300 metrów warzelni soli, której próbny rozruch przeprowadzono w 1830 roku. Warzelnia była zdolna produkować 100 tysięcy berlińskich cetnarów soli. Jej produkcję rozpoczęto dopiero po powstaniu listopadowym, bowiem wiele szkód wyrządziła armia rosyjska, która w 1831 roku zajęła Ciechocinek. W budynkach warzelni urządzono szpital dla chorych, a pomiędzy tężniami cmentarz choleryczny. Z materiałów rozebranej częściowo warzelni zbudowano 540 pieców chlebowych. Dopiero 21 października 1832 roku uruchomiono zakład warzelniany i warzenie solanki trwa do dziś. Tym samym Ciechocinek stał się znaczącym producentem soli jadalnej.
Sam proces produkcyjny warzenia ciechocińskiej soli rozpoczyna się od zatężenia solanki na tężniach. Solanka ze źródła nr 11, znanego jako fontanna „Grzybek” przepuszczana przez trzy tężnie zagęszczona zostaje do 30%. Następnie transportowana jest rurociągiem do drewnianych zbiorników na terenie Zakładów Produkcji Zdrojowej. Stąd przesyła się ją do podgrzewacza w warzelni, i podgrzewa do temperatury 45°C. Tak podgrzaną wstępnie solankę przelewa się do panwi, płaskiego naczynia z grubej blachy stalowej i podgrzewa do około 106°C. Podczas warzenia soli wytrąca się na powierzchni „kożuch”, który jest usuwany za pomocą „łaty”, czyli drewnianej deski o długości około 9 m. Ten etap produkcji nazywany jest szumowaniem. Podczas podgrzewania solanki wytrącają się kryształki soli. Najpierw narzędziami zwanymi „kasiorami”, gracą na drewnianym drągu o długości około 3 m, przecina się sól w panwi, tak aby ułatwić podciąganie jej do brzegów. Następnie dłuższą, czterometrową gracą zwaną „dziadem” podciąga się sól do burty panwi. Za pomocą łopaty z dziurkami, ułatwiającymi ociekanie soli z solanki, wybiera się sól na drewniany parownik i układa w pryzmy.
Zarówno istota procesu pozyskiwania soli jak i jego wykonanie nie zmieniły się od blisko dwóch wieków. Do warzenia soli służą te same proste narzędzia, a prace związane z warzeniem są wykonywane ręcznie przez pracowników zwanych „warzelnikami”, a tężnie przede wszystkim służą do odparowania i zatężenia ściekającej po ściankach solanki.
Świadectwem historii ciechocińskiej soli jest Zabytkowa Warzelnia Soli, gdzie w części nie używanej do produkcji utworzono muzeum, w którym znajduje się wiele eksponatów związanych z warzelnictwem i działalnością uzdrowiskową Ciechocinka np. dawne aparaty do gimnastyki leczniczej z początku XX wieku. Muzeum czynne jest przez cały rok, a bilet dla osoby dorosłej to jedynie 4,00 zł. Właścicielem Ciechocińskiej Fabryki Soli jest Przedsiębiorstwo Uzdrowisko Ciechocinek SA.
